ترس از شکست چیست؟ بررسی پیامد‌های احتمالی ترس از شکست

آیا تا به حال احساس زیر را تجربه کرده‌اید؟

• همواره احساس بی‌حرکتی و بی‌حسی دارم.
• دقیقاً می‌دانم چه‌کار باید انجام دهم اما نمی‌دانم که چرا شروع نمی‌کنم.
• از این‌همه منفعل بودن و عقب ماندن از بقیه، احساس درماندگی و بی‌ارزشی می‌کنم.
• نمی‌دانم، شاید واقعاً ظرفیت انجام برخی کارها و توانایی دستیابی به برخی اهداف را ندارم.

به نظر می‌رسد که همه ما گاهاً چنین احساسات و افکاری را تجربه می‌کنیم، ممکن است تعدد اتفاق آن در افراد متفاوت باشد، اما نکته‌ی اثبات‌ شده این است که همه ما، حتی افراد بسیار موفق نیز، دچار چنین احساساتی می‌شوند. در چنین مواقعی ممکن است حس کنید در یک الگو یا چرخه رفتاری معیوب به دام افتاده‌ای، به این صورت که  در مسیر رسیدن به یک هدف یا انجام یک فعالیت، ناگهان خود را در حال خیال‌پردازی و انجام فعالیت‌های غیرمرتبط و بی‌تأثیر (مثل گشت و گذار در قسمتِ Explore نرم‌‌افزار اینستاگرام) می‌یابید، این موضوع شما را ناراحت و عصبی می‌کند. اینکه چرا به جای انجام فعالیت اصلی و مهم، دارید وقت خود را هدر می‌دهید، شما را اذیت می‌کند، اما در ادامه هر چه قدر بیشتر عصبی می‌شوید، بیشتر سر خود را با فعالیت‌های غیر مرتبط گرم می‌کنید.

ترس از شکست

ترس از شکست (Fear of Failure) نوعی ترس یا نیروی ناخودآگاه است که در آن افراد از هر موقعیتی که احتمال شکست دارد، مانند امتحان یا مصاحبه شغلی اجتناب می‌کنند. همچنین می‌تواند به معنای ترس از یک رابطه شکست خورده، یک شغل ناموفق یا ناامید کردن دیگران باشد. ترس از شکست می تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات عاطفی و روانی، از جمله شرم، افسردگی، اضطراب، حملات عصبی (Panic Attack) یا اعتماد به نفس پایین شود. همچنین ممکن است بر نحوه عملکرد شما در مدرسه یا محل کار یا نحوه تعامل شما با دوستان و اعضای خانواده تأثیر منفی بگذارد. 

ترس از شکست دوست است یا دشمن؟ این سوال واضح و احمقانه به نظر می‌رسد، اما موضوع آن‌قدر هم که فکر می‌کنید ساده نیست. ترس از شکست برای برخی از افراد یک دوست به شمار می‌آید، به این معنا که آنها را به موفقیت و پایداری در مواجهه با چالش‌ها و ناملایمات سوق می‌دهد. البته می‌توان گفت که دوست بسیار خوبی هم نیست، چرا که این دسته از افراد را در برابر شکست آسیب پذیر می‌کند، آنها را با فراز و نشیب‌های عاطفی همراه می‌کند و سفر به سوی موفقیت را تا حدودی دشوار و نامطمئن می‌سازد. برای بسیاری دیگر از مردم، ترس از شکست به وضوح یک دشمن است، که باعث اضطراب بالا، موفقیت کم و کاهش انعطاف‌پذیری می‌شود، حتی در برخی موارد حاد، دانش‌آموزان و دانشجویان را به درماندگی آموخته شده سوق می‌دهد.

ویژگی های ترس از شکست و شناسایی آن

می‌توان 6 نشانه یا ویژگی کلی برای ترس از شکست در نظر گرفت که شامل موارد زیر می‌شوند:

شناسایی ترس از شکست

اگر فکر می‌کنید بیشتر احساسات، افکار و رفتارهای بیان شده در زیر را دارید، ممکن است دچار ترس از شکست باشید:

• فرد باور دارد که مهارت و توانایی لازم برای رسیدن به هدف را ندارد.
• احساس می‌کند که نمی‌تواند به اهداف خود برسد.
• به تعویق انداختن فعالیت‌ها تا حدی که بر عملکرد یا توانایی فرد برای اتمام به موقع تأثیر می‌گذارد.
• به دیگران می‌گوید که احتمالاً شکست خواهد خورد تا اینکه انتظارات از او پایین بماند.
• فرد برای جلوگیری از ناامیدی، توانایی‌های خود را دست کم می‌گیرد.
• نگران است که نقص یا کاستی باعث شود دیگران او را فردی ضعیف تلقی کنند.
• نگران این است که اگر شکست بخورد، اطرافیان را ناامید خواهد کرد.
• از انجام کارهای ساده در محل کار، خانه یا مدرسه ترس دارد و از آنها دوری می‌جوید.
• عصبانی یا تحریک پذیر است.
• نگران قضاوت شدن توسط دیگران است.
• افسرده یا غمگین است.
• دیدگاه بدبینانه (نگاه منفی به زندگی) دارد.
• اگر یک کار یا فعالیت، چالش برانگیز به نظر برسد، مستعد به تعویق انداختن کار است.
• قادر به حفظ روابط نیست.
• تمایلی به پذیرش کمک یا انتقاد سازنده ندارند.

ترس از شکست و Atychiphobia

آتیچی فوبیا یکی از انواع فوبیا‌های ثبت شده در علم پزشکی است، می‌توان آن را به عنوان نسخه قدرتمندتر ترس از شکست نام برد. در حالی که طبق آمارها، از میان هر 10 بزرگسال، 3 نفر و از بین هر 10 نوجوان، 5 نفر دچار ترس از شکست هستند، فراوانی آتیچی‌فوبیا در افراد بسیار کمتر است. آتیچی‌فوبیا علاوه بر اینکه فرد را متحمل علائم و نشانه‌های ترس از شکست ساده، ولی با مقیاس و شدت بیشتر می‌کند، ممکن است موجب حمله های عصبی (Panic Attacks) شود که نشانه‌های آن در زیر بیان شده‌اند:

• لرزش و احساس سوز و سرما
• سرگیجه و سبکی سر
• تعریق بیش از حد
• تپش قلب
• حالت تهوع
• تنگی نفس
• ناراحتی معده یا سوء هاضمه

ترس از شکست، معضلی است که تقریباً همه ما دچار آن هستیم، اما در صورتی که شدت علائم آن در شما بالا بود و علاوه بر آن، علائم حمله‌ عصبی را نیز تجربه کردید، حتماً به پزشک عمومی و در صورت پیشنهاد وی، به متخصص روانپزشک مراجعه کنید.

ترس از شکست و کمال گرایی (Perfectionism)

ترس از شکست و کمال گرایی شباهت‌هایی دارند، اما شرایط و موقعیت متفاوتی را برای فرد ایجاد می‌کنند. کمال گرایی یعنی اینکه فرد سعی کند بی‌عیب و نقص باشد و تمرکز شدیدی روی موفقیت داشته باشد، در واقع در این حالت تنها انتخاب و نتیجه قابل قبول، پیروزی و موفقیت است و فرد هنگام روبه‌رو شدن با حتی کوچکترین نقص و کمبود، عصبی شده و توانایی ادامه کار را از دست می‌دهد. در حالی که فرد دچار ترس از شکست، بر شکست تمرکز می‌کند و با احساس وحشت، نگرانی یا عذاب در مورد اینکه در صورت شکست چه اتفاقی می‌افتد، مبارزه می‌کند. در این حالت، پیروزی و موفقیت صد درصد اهمیت چندانی ندارد، بلکه عدم شکست اولویت اول فرد است. البته گاهاً گفته می‌شود یکی از عوامل به وجود آورنده ترس از شکست در افراد، بالا بودن سطح کمال‌گرایی در آنهاست، به این صورت که آن‌قدر موفقیت و اول شدن برای آنها اهمیت دارد که کوچکترین پسرفت یا شکست غیر قابل قبول است و موجب احساس ناتوانی و درماندگی در آنها می‌شود.

پیامد‌های احتمالی ترس از شکست

• عزت نفس پایین: افرادی که از شکست می‌ترسند ممکن است درگیر افکار منفی نسبت به خودشان باشند که موجب اعتماد به نفس پایین می‌شود و پیگیری اهداف را دشوار می‌سازد.
• انگیزه ضعیف: وقتی افراد از شکست می‌ترسند، ممکن است کمبود انگیزه را نیز تجربه کنند که شروع پروژه‌ها را دشوار می‌کند. وقتی یک هدف خیلی چالش برانگیز به نظر می‌رسد یا شامل یادگیری مهارت‌های جدید است، افراد ممکن است به سادگی تسلیم شوند یا از مشارکت خودداری کنند.
• کارشکنی شخصی: برای افرادی که از شکست می‌ترسند، انجام اقدامات خودناتوان سازی که شانس موفقیت آنها را تضعیف می‌کند، غیرمعمول نیست. برای مثال، تحقیقات نشان داده است دانش‌آموزانی که از شکست خوردن می‌ترسند، اغلب رفتارهای خودناتوان‌کننده‌ای (مانند نگه‌داشتن آگاهانه تمام مطالب برای شب امتحان) انجام می‌دهند که در واقع موفقیت تحصیلی را محدود می‌کند و شکست را تداوم می‌بخشد.
• احساس شرم: ترس از شکست اغلب ناشی از یک یا چند تجربه شرم یا خجالت در گذشته است. شکست می‌تواند‌ باعث ایجاد احساس بی‌ارزشی در فرد شود، بنابراین اجتناب از تلاش در وهله اول گاهی اوقات می‌تواند راهی برای محافظت از خود در برابر ناامیدی، پشیمانی و اندوه باشد.

غیرممکن است که بتوانید در زندگی هیچ شکستی نخورید، مگر اینکه شدیداً محتاطانه زندگی کرده باشید؛ که درآن حالت نمی‌توان آنرا زندگی کردن نامید. درنتیجه به طور پیش‌فرض شکست خورده‌اید. – جِی.کِی. رولینگ، نویسنده سری کتاب‌های هری پاتر

بررسی دقیق تر ترس از شکست

همانگونه که در شکل بالا مشاهده می‌کنید، افرادی که دچار ترس از شکست هستند، با توجه به میزان موفقیت-محوری، به دو گروه بیش از حد تلاشگر و گریزان از شکست تقسیم می‌شوند. در ادامه به بررسی شرایط و ویژگی‌های خاص هر گروه خواهیم پرداخت.

بیش از حد تلاشگر (Over Striver)

فرد بیش‌ از حد تلاشگر، همواره سعی دارد با دستیابی به موفقیت، از شکست اجتناب کند، زیرا با وجود اینکه از لحاظ شناختی و روانی دچار ترس از شکست است، از لحاظ رفتاری موفقیت-محور می‌باشد. این واقعیت که ترس از شکست زیربنای بسیاری از کارهایی است که فرد بیش از حد تلاشگر انجام می‌دهد، به این معنی است که بسیاری از عوامل و نشانه‌های مرتبط با ترس از شکست را به همراه دارد. یعنی حتی وقتی عملکرد مناسبی داشته و موفق می‌شود، فرد سفر و مسیر خوشایندی را تجربه نکرده است و به طور مزمن احساس اضطراب، قدرت کنترل پایین و عزت نفس پایین می‌کند. 

همانطور که در ابتدای مقاله نیز اشاره شد، ممکن است ترس از شکست برای این گروه از افراد یک دوست محسوب شود و باعث شود در جهت رسیدن به موفقیت، تلاش مضاعف کنند، اما به هیچ وجه دوست خوبی نیست. علاوه بر این، زمانی که افراد دچار این نوع ترس از شکست، علارغم تلاش‌های بسیار و تحمل اضطراب، به نتیجه دلخواه نمی‌رسند و با ناکامی روبه‌رو می‌شوند، به طرز نادرستی آنرا به ناتوانی خود در انجام کارها ارتباط می‌دهند، که این موضوع باعث می‌شود هر چه بیشتر به نوع قوی‌تر و ناکارآمدتر ترس از شکست (گریزان از شکست) نزدیک شوند.

گریزان از شکست (Failure Avoider)

فرد گریزان از شکست نه تنها از لحاظ شناختی و روانی دچار ترس از شکست است، بلکه از لحاظ رفتاری نیز تمامی عملکرد‌ش در جهت اجتناب از شکست و ناکامی است، نه در جهت موفقیت. درواقع، هدف اصلی او اجتناب از شکست نیست، بلکه اجتناب از پیامدهای شکست است. او از طریق روش‌های استراتژیک، برای محافظت از عزت نفس خود، از پیامد‌ها و نتایج شکست و ناکامی اجتناب می‌کند. با انجام این کار می‌تواند میزان بازتاب منفی شکست بر توانایی‌هایش را کاهش داده و در نتیجه عزت نفس و اعتماد به نفس خود را حفظ کند. 

افراد گریزان از شکست استراتژی‌های متفاوتی دارند که در اینجا به دو مورد از آنها پرداخته خواهد شد:

1. خودناتوان سازی (Self-Handicapping): در این حالت، فرد آگاهانه یا ناخودآگاه، موانعی را در مسیر عملکرد خود قرار می‌دهد که او را قادر می‌سازد تا علت شکست و ناکامی احتمالی (در آینده) را از توانایی خود منحرف کرده و به موانع قرار داده شده نسبت دهد. به زبان ساده‌تر، فرد به جای تلاش صادقانه در جهت دستیابی به اهداف، برای خود وسایل و ابزار بهانه جویی مهیا می‌کند. با انجام این کار، از زیر سوال رفتن توانایی‌های خود اجتناب کرده و عزت نفس خود را حفظ می‌کند. نمونه‌هایی از خودناتوان سازی عبارتند از کاهش استراتژیک تلاش و کوشش، با تمرین اندک یا بدون تمرین سر جلسه امتحان حاضر شدن، به تعویق انداختن کار، یا انتخاب شرایط و محیط نامناسب و تضعیف‌کننده عملکرد.
2. بدبینی تدافعی (Defensive Pessimism): بدبینی تدافعی شامل تنظیم انتظارات بیش از حد پایین از خود، قبل از رویدادهایی است که در آن عملکرد فرد ارزیابی می‌شود. طبیعتاً اگر انتظار و توقع‌ ما از خودمان بسیار پایین باشد، احتمال شکست و ناکامی به میزان قابل توجهی کم‌تر می‌شود. بنابراین از این نظر، بدبینی تدافعی، نوعی گریز از شکست (ترس از شکست) است. علاوه بر این، تعیین انتظارات پایین‌تر و احتمالاً ایمن‌تر می‌تواند آستانه عملکرد رضایت‌بخش را کاهش دهد و به این ترتیب استانداردهای عملکردی فرد تضعیف شوند (فرد به کم‌ترین و کوچک‌ترین حالت موفقیت راضی می‌شود). تعیین استانداردهای پایین‌تر و مطمئن‌تر که توانایی فرد براساس آن ارزیابی شود، این احتمال را کاهش می‌دهد که عزت نفس او زیر سوال برود.

جمع بندی

در این مقاله با مفهوم ترس از شکست آشنا شدیم. اساساً شناسایی ماهیت هر مفهومی به ما کمک می‌کند تا ارتباط زندگی خود را با آن بیابیم و اقدامات خود را تنظیم کنیم. تقریباً در تمامی انسان‌ها ترس از شکست و ناکامی وجود دارد ولی ممکن فردی در سطح بالاتری از این طیف قرار گرفته و بیشتر توسط آن اذیت شود. ترس از شکست و ناکامی تأثیرات خود را معمولا به شکل اعتماد به نفس و انگیزه ضعیف، کارشکنی شخصی و احساس شرم نشان می‌دهد. البته با بررسی دقیق نحوه تأثیرگذاری ترس از شکست بر انسان، راه‌های مقابله با آن کشف شده، آزمایش شده و به اثبات رسیده‌اند که مباحث مرتبط با آن‌را می‌توانید در مقاله نحوه مواجهه و مقابله با ترس از شکست و ناکامی مطالعه کنید. 

مطالب مرتبط

همه مقالات

انگیزه داشته باش؛ تا تهش برو

انسان های شادتر؛ انگیزه موفقیت بیشتر

اضطراب چيست؟

کسب نتیجه در گرو تلاش فردی