در این مقاله به بررسی علل عدم تمرکز حواس می‌پردازیم و سپس به بیان راه‌کارهایی برای تقویت تمرکز حواس می‌پردازیم
شما براي اينكه تمركزتان را حين درس خواندن و همچنین انجام ساير كارها، بالا ببريد، ابتدا بايد عواملي را كه مانع از ايجاد تمركز در شما می‌شود را شناسايي كنيد و به مقابله با آنها بپردازيد تا بتوانيد بر روي كارهايتان متمركز شويد و به درستي آن ها را انجام دهيد. با اين توضيح در ادامه مطالبي در سه بخش : «علل عدم تمركز حواس»، «مقابله با عوامل حواس پرتي» و «راهكارهاي تقويت تمركز حواس» خدمتتان تقديم می‌گردد كه اميدواريم مفيد واقع شود.
بخش اول؛ علل عدم تمركز حواس
عدم تمركز حواس، موضوعي است كه بسياري از جوانان از آن رنج می‌برند و دلايل مختلف و متعددي دارد. همانطور كه خود یدانيد، تمركز حواس در هر كاری از ضروريات قطعی به شمار می‌آيد. گفتنی است تمركز حواس، حالتی ذهنی و روانی است كه در آن حالت، تمام قوای حسی، روانی و فكری انسان روی موضوع خاصی متمركز می‌شود و تضمين كننده انجام صحيح كارها و رهايی از خطرات احتمالی است به هر حال در يك جمع بندی كلی می‌توان گفت : بيشتر افراد به دلايل عمده زير، با عدم تمركز فكر و حواس مواجه مي شوند :
- كسانی كه خود را به انجام دادن كاری مجبور می‌كنند، در حالی كه تمايل درونی چندانی به آن ندارند. در اين صورت تمام قواي ذهني و روانيشان به طور خودكار از آن موضوع پرت می‌شود و دچار حواس پرتی می‌گردند.(برای همین است که بنده همیشه به داوطلبان کنکور ارشد و دکتری کامپیوتر و آی‌تی می‌گویم اگر می‌خواهید رتبه خوبی در کنکور کسب کنید باید عاشق درس خواندن و مطالعه باشید و یا به مرور زمان عاشق شوید)
- فشارهاي رواني نيز از عوامل عمده تشتت (پراکندگی) فكری است. بيشتر افراد زمانی كه با مسألهای مواجه می‌شوند، اگر معتقد باشند زمان كافی براي حل آن ندارند و يا توانايی حل مسأله و كسب توفيق را در خود نبينند، دچار نگرانی و اضطراب می‌شوند و در نتيجه اين نگرانی‌ها، ترس از شكست، افكار منفی، عدم اعتماد به نفس و خيال بافی‌‌های منفی گرايانه، توان عمل و ابتكار و خلاقيت را از آنان سلب می‌كند و به جای اينكه روی موضوع خاص تمركز كنند، بر ترس و احتمال شكست خود تمركز می‌كنند و يأس و نا اميدي بر آنها چيره شده و موجب حواسپرتیشان می‌گردد (این موضوع مخصوصا هرچه که دانشجویان به زمان آزمون ارشد و دکتری کامپیوتر و آی تی نزدیک‌تر می‌شوند در برخی از دانشجویان کامپیوتر بیشتر بروز می‌کند)
- گاهی برخی حوادث و اتفاقات، فضای روانی فرد را دچار اختلال می‌كند (نظير آنچه در زندگی شخصی، تحصيلی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و... رخ می‌دهد) و امكان تمركز حواس را از بين می‌برد
- تكثر و تعدد فعاليتهای فرد، مخصوصاً اگر در حد توان او نباشد، نيز باعث عدم تمركز حواس مي شود.
نكته : در صورتى كه موضوع يا موضوعات خاص و محدودى، باعث عدم تمركز در شما مىشود، به دنبال راه حل مناسب آن باشيد؛ چرا كه اين در حكم علت عدم تمركز حواس شما است. پس براى مقابله با آن، ابتدا علت و عامل اصلى را شناسايى كنيد و در پى حذف يا تقليل آن برآييد. (همیشه به دانشجویان کامپیوتر و IT گفته ام که اگر می‌خواهید در هر موضوعی مخصوصا کنکور کامپیوتر موفق شوید باید 100 درصد انرژی، تمرکز و توان‌تان را روی آن موضوع بگذارید.)
بخش دوم؛ مقابله با عوامل حواس پرتی:
براي مقابله با هر يك از عوامل فوق كه هر كدام به گونهای مانع تمركز حواس می‌شود، بايد به راهكار خاص و مناسب با آن توجه نمود. در عين حال مطالب زير می‌تواند به عنوان راهكار، مؤثر واقع شود : در ابتدا و قبل از هر چيز، برای تمام فعاليتهاي خود برنامه ريزي كنيد. (برای مشاهده بهترین روش برنامه ریزی به قسمت برنامه‌ریزی و مشاوره کنکور ارشد کامپیوتر و آی تی مراجعه کنید) اوقات شبانه روز را در يك جدول زمانبندي شده از هنگام بيداري تا موقع خواب، ياداشت نموده و براي هر كاري، زمان خاص و مناسب آن را معين نماييد، سعی كنيد طبق همان برنامه تنظيم شده به انجام دادن همان فعاليت مشخص (كلاس، مطالعه، استراحت، عبادت، ورزش و...) بپردازيد. حتی زمان معين و مشخصی را در طول روز، براي انديشيدن درباره موضوعات مختلف يا تخيلات و افكار مزاحم، اختصاص دهيد. اين كار حداقل دو فايده مهم دارد :
- نظم و انضباط در تمام فعاليتها حتی در انديشهها و افكارتان راه پيدا می‌كند كه خود بسيار ارزشمند است.
- اگر افكار مزاحم در غير زمان معين، به سراغتان آمد و باعث عدم تمركز و حواسپرتی شما شد، می‌توانيد به خود وعده بدهيد كه زمان انديشيدن در اين باره، فلان زمان خاص و معين است. تأكيد می‌كنيم برای هر كار و فعاليتی وقت مشخص معين كنيد و در آن وقت به هيچ امری به غير از آن كار نپردازيد.
اگر مشكلات شخصى، اجتماعى، خانوادگى و ... باعث عدم تمركز حواستان می‌شود؛ بدانيد كه:
- زندگى فردى هيچكس، خالى از مشكل نیست و ذهن هيچ فردى، به طور كامل خالى نيست. از طرف ديگر به صِرف فكر كردن و مشغوليت ذهنى درباره چنين مشكلاتى، هيچ دردى دوا نخواهد شد. پس به خود تلقين كنيد كه هنگام درس يا مطالعه، ذهن خود را از آن مسائل برهانيد.
- به هنگام مزاحمت آن افكار، به خود قول بدهيد در اين باره خواهم انديشيد (و زمانى را براى اين كار در شبانه روز اختصاص دهيد
بخش سوم؛ راهكارهاي تقويت تمركز حواس :
كاهش و كنترل اشتغالات فكري و عملي
روز به روز بر گستردگی و كثرت محدوده اشتغالات ذهنی و عملی ما در عصر حاضر افزوده می‌شود و به تدريج و با گذشت زمان، محرك های ذهنی، كه فكر و انديشه انسان را به خود معطوف كرده، افزايش می‌يابند. از آن جا كه توانايی پاسخ گويی فكری، نامحدود است و از طرف ديگر بين محرك‌های ذهنی و اشتغالات ذهنی و عكس العمل‌های ما بايد تناسب كافی وجود داشته باشد، انسان دچار فقدان تمركز شده، توان پاسخ گويی فكری و ذهنی متناسب با محرك های فراوان در وی كاهش می‌يابد و به پراكندگی فكری و عدم تمركز می‌انجامد. يكی از راه‌های مقابله با اين مسئله، تقسيم كردن اشتغالات به دو مقوله ضروری و غير ضروری يا دارای اولويت اول و دوم است تا انسان با يك برنامه ريزی حساب شده و دقيق، به آن چه اولويت بيشتری دارد، توجه نموده، دايره مشغوليات را فقط به همان مقوله اختصاص دهد و محدود كند و از صرف فكر و انديشه خود در مسائل تفننی و روزمره ديگر كه جنبه ثانوی دارد، خودداری كند. با اين روش، می‌توان پراكندگی ذهنی را كاهش داد؛ زيرا هر اندازه تنوع و تعدد افكار بيشتر باشد، از تعمق، دقت و تمركز فكر در آن باره كاسته می‌شود و هر قدر تعداد موضوع ها و مسائلی كه به آنها می‌انديشيم، كمتر و محدودتر باشد، بر عمق و غنای فكر در آن زمينه افزوده خواهد شد. پس مشغوليت‌ها و كارهای غير درسی را به حداقل ممكن برسانيد و به خود بگوييد : در اين دوره و زمان، مهمترين وظيفه و كار من مطالعه و درس خواندن و ارتقاى سطح علمى است و فعاليتهاى جانبى متعدد، مزاحم وظيفه اصلى من است.تمرين و تداوم
تمركز فكر، يك توانايی ذهنی و روحی است كه جنبه اكتسابی دارد و در هر امر اكتسابی، تمرين و تكرار و استمرار بخشيدن به آن، شرط اساسی دست يابی به هدف است. (همیشه به دانشجویان کامپیوتر گفته‌ام اگر می‌خواهید رتبه تک رقمی در کنکور ارشد کامپیوتر و آی‌تی کسب کنید باید 20 عدد خودکار و 15 دفتر 100 برگ برای چرک نویس تمام کنید و این به معنای تمرین و ممارست است) برای تمركز فكر نيز تمرين و ممارست، ضروری است. تمرين در اين زمينه، اين گونه است كه بايد در ابتدا كلمه دلخواهی مثلاً «دوستی» را در نظر گرفته و آن را روي يك برگه يادداشت بنويسيد و با قرار دادن ساعتی در مقابل خود، به مدت يك دقيقه، سعی كنيد فقط و فقط به اين واژه بينديشيد و از نفوذ افكار نامربوط و مزاحم در حوزه فعاليت ذهن خود پرهيز كنيد. با اين حال، ممكن است ملاحظه كنيد كه تعدادی از اين افكار مزاحم غير مربوط - كه اصطلاحاً به آنها پرش‌های فكری می‌گويند - به نحوی وارد فضای ذهنتان شود. همين عمل را دو بار ديگر و هر بار، به مدت يك دقيقه، تكرار كنيد. طبيعی است كه ملاحظه خواهيد كرد كه در بار سوم، پرش‌های فكری كمتر شده، «تمركز فكری» شما بيشتر می‌شود. در صورتی كه به مدت چند هفته و هر روز فقط سه دقيقه، به اين تمرين بپردازيد، خواهيد ديد كه پيشرفت قابل ملاحظه‌ای در تمرکز فكرتان ايجاد شده است.رهاسازي عضلاني
يكی از شيوه‌های مؤثر و عملی در تمركز حواس، استفاده از فن رهاسازی عضلانی است. در اين روش، فرد در محلی آرام و در صورت امكان، بر روی صندلی راحتی می‌نشيند و سعی می‌كند به تدريج عضلات بدن را از حالت انقباض به انبساط برساند؛ به اين ترتيب كه ابتدا از عضلات دست و انگشتان شروع كرده، آنها را ابتدا منقبض نموده، سپس شل و آزاد می‌كند و آن چنان در انبساط بخشيدن به آنها تلاش می‌كند كه گويی آنها جزء بدن او نيستند و سنگينی ندارند. همين عمل را برای دست ديگر و پاها و قسمت‌های ميانی بدن نيز انجام می‌دهد تا جايی كه تمام عضلات بدن، به رهاسازی كامل برسد؛ در اين صورت، فرد متوجه روح و روان خود می‌شود. بهترين لحظات برای ايجاد تمركز و تقويت آن، زمانی است كه فعاليتهای قوای جسمی به حداقل برسند. در اين صورت، فكر و انديشه، مجال زيادی برای حداكثر فعاليت می‌يابد و به عبارت ديگر، با فراهم شدن زمينه آرميدگی كامل به وسيله آرميدگی جسمانی، «تمركز حواس» نيز حاصل میشودتنها بودن با خويشتن
هر از چند گاهي فرد بايد بتواند با فراموش كردن مشكلات و دشواري هاي ناشي از زندگي اجتماعي، به خلوت با خويشتن بپردازد و رنج و درد برخاسته از ازدحام جمعيت هاي متراكم و هياهوي زندگي ماشيني و صنعتي را در كنج خلوت انس با خويشتن، از ياد ببرد. برخي گفته اند كه هر شب پس از اتمام فعاليت هاي روزانه و ارتباط با جهان اطراف و اشتغالات مختلف و متعدد در طول روز، دقايقي را به اين امر اختصاص دهيد و تنهايي و خلوت با خويشتن را تجربه كنيد. اين كار، علاوه بر تأثير اخلاقي، تمريني براي تمركزاست. لازم به ذكر است كه در ابتدا، خلوت با خويشتن، با مقاومت دروني فرد مواجه مي شود و براي رسيدن به مرحله اي كه وي با اراده نيرومندي بتواند بر موانع غلبه كند، نيازمند تلاش بيشتري است؛ ولي اگر مقاومت كند، به مرور زمان، قادر به دست يابي به هدف مورد نظر خواهد شد.تمرين تصوير ذهني
نگه داشتن تصاوير ذهنی دلخواه، توانايی تمركز را به نحو چشم گيری افزايش می‌دهد . امتياز اين روش، آن است كه فرد در همه احوال می‌تواند به آن بپردازد و بدون هيچ گونه زمينه يا مقدماتی و در هر شرايط و موقعيتی، از اين روش استفاده كند. كافی است فرد هر روز چند نوبت و به مدت چند دقيقه، به تصاوير دلخواه خود، تمركز نمايد تا اثرات آن را مشاهده و تجربه كند و به اين صورت، تمرين تصوير ذهنی را به اجرا گذارد. چشمان خود را ببنديد و در ذهن خود كاملاً احيا و بازسازي كنيد. ابتدا آن را كلی‌تر ببينيد و سپس وارد جزئيات شويد؛ تمام اجزای آن را ببينيد و به تدريج و با تمرينات مكرر، تصوير را واضح تر نماييد. وضوح را به درجه‌ای برسانيد كه تصوير ذهن، همچون منظره‌ای طبيعی و زنده، به نظر برسد.خوب گوش دادن
اريك فروم، رابطه خوب گوش دادن و تمركز فكر را اين گونه بيان می‌دارد : «اساس تمركز حواس، در مناسبات افراد، اين است كه شخص بتواند به سخنان ديگران گوش بدهد. بيشتر مردم به ديگران گوش می‌دهند؛ حتي آنها را نصيحت می‌كنند؛ بدون اين كه واقعاً به آنها گوش داده باشند. آنان نه سخنان ديگران را جدی می‌انگارند و نه جواب خود را. به طور كلی، گفت وگو، آنها را خسته می‌كند. آنان گرفتار اين پندارند كه اگر با تمركز كامل گوش دهند، به مراتب بيشتر خسته می‌شوند و حال آن كه عكس اين درست است. هر نوع فعاليتی كه با تمركز انجام شود، انسان را بيدارتر می‌كند».
خوب گوش دادن به سخنان ديگران، توانايی تمركز بر سخنان و گفته‌های ديگران را فراهم می‌كند و زمينه تمركز بر امور ديگر را نيز فراهم می‌كند. در واقع، تمركز در گوش دادن، تمرين و ممارستی است در يكی از حواس پنج گانه انسان كه با سرايت دادن به ديگر حواس و كنترل آنها و متمركز شدن بر موضوع و مسئله ای خاص، به تقويت تمركز فكر می‌انجامد. به عبارت ديگر، تمرين و تمركز در حواس ظاهری، زمينه ساز تمركز در فكر و انديشه است. برخی، تمرينات شنيداری مختلفی را پيشنهاد می‌كنند؛ مثلاً می‌گويند: چشمان خود را ببنديد و به صدای تيك تاك ساعت گوش دهيد و به مدت سه دقيقه، تمام توجه خود را فقط به صدای تيك تاك ساعت معطوف كرده، به هيچ چيز ديگر توجه نكنيد و گوش خود را به صدای آن متمركز كنيد.نماز و عبادت، تجلي تمركز
نماز، موقعيتی را فراهم می‌كند كه فرد می‌تواند در پرتو آن، ذرات پراكنده فكر را پيرامون محور ياد خدا، وحدت و تمركز بخشد؛ زيرا در نماز، پيوسته انديشه انسان متوجه خداست. وقتی آدمی براي دست يابی به تمركز فكر در نماز، به محل سجده اش چشم بدوزد، از نگاه به اطراف باز می‌ماند و در نتيجه، افكارش در فضای مشخص عبادی نماز، به حركت در می‌آيد و در صورتی كه مقدمات و اجزای نماز را با آمادگی به جای آورد، دوام بر تمركز فكر در نماز خواهد داشت. اگر لحظاتی قبل از شروع نماز، بنشيند و بينديشد كه می‌خواهد در محضر خالق خویش حاضر شود، بر كيفيت تمركزش خواهد افزود و اينها همه زمانی حاصل می‌آيد كه نماز، نزد انسان، بزرگ و عظيم تلقی شود و در اين صورت، تمركزی كه به كمك و بركت نماز حاصل می‌آيد، همچون نيرويی فراگير و گسترده، به همه جوانب و زوايای زندگی رسوخ نموده، آدمی، بركات را در خويشتن و زندگی اش مشاهده می‌كند. بدون شك، نماز و عبادت، آشفتگی و پراكندگی فكری را به كلی می‌شويد و آرامش فكری و روحی شگفت انگيزي به انسان می‌بخشد. اگر افراد عابد را مورد توجه قرار دهيد، همه دارای تمركز فكر فوق العاده و آرامش روحی شگرفی هستند. كمتر كسی است كه با تأثير تسبيح گفتن، نا آشنا باشد. از زمان‌های قديم تا كنون و در بين افراد قديمي معروف است كه تسبيح، راه اساسی مبارزه با تشتت و پراكندگی فكر و انديشه است. اگر هر روز صبح، در هواِی آزاد و خلوت صبحگاهی، تسبيحی به دست گرفته، ذكر تسبيحات اربعه - سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر - را تكرار كنيد و با حضور ذهن و حضور قلب و با آرامش مناسب، هر روز به اين كار بپردازيد، مطمئناً به مرور زمان و به تدريج به تمركز و نظم فكری در كارهایتان (از جمله درس خواندن و مطالعه برای آزمون ارشد کامپیوتر و آی تی) دست خواهيد يافت.علاقه مندي به موضوع
هرقدر علاقه شما به يك موضوع بيشتر باشد، تمركز شما در آن موضوع بيشتر خواهد شد. وقتی كه شما به موضوعی علاقه داريد، خود به خود بر آن متمركز می‌گرديد. در مقابل هنگامی كه فرد خود را به انجام دادن كار يا مطالعه درسى مجبور می‌كند، در حالى كه تمايل درونى چندانى به آن ندارد تمركز كمتری خواهد داشت. بنابراين برای ايجاد علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه، تمام تلاش خود را بكار گيريد.هدف داشتن
داشتن هدف در ايجاد تمركز، نقشی اساسی بازی می‌كند. هدف زمانی قابل دسترسی می‌باشد كه مشخص، دقيق، روشن و واضح باشد. در اين صورت چنين هدف‌هايی : « هدف من يادگيری اين فصل می‌باشد»، « هدفم اين است كه نمره خوبی بگيرم» و ... نادرست خواهد بود، زيرا اينها مشخص و جزئی و دقيق نمی‌باشند. در مطالعه، هدف را بايد از داخل هر فصل بدست آورد. به عنوان مثال: «هدفم اين است كه بدانم رابطه بازگشتی در درس گسسته و ساختمان داده چیست و چطور می‌توانم تفکر بازگشتی بدست بیاورم»، « اصل اساسی شمارش که فصل اول گسسته و آمار است را جوری بفهم که بتوانم در هر جایی به کارش ببرم و فرق تبدیل و ترکیب را بفهمم» و ... پس هدف در هر فصل بايد متناسب با آن فصل و به صورت مشخص و دقيق بيان شود.استفاده از روشهاي مطالعه متمركز
با استفاده از اين روشها می‌توانيد ميزان تمركز خود را در هنگام مطالعه بالا ببريد:
- تند خوانی : وقتی شما به بهانه بهتر فهميدن بسيار كند پيش می‌رويد و كلمه به كلمه می‌خوانيد، درگيری ذهنی مطلوبی را ايجاد نمی‌كنيد و ذهن شما كه به دنبال مشغوليت می‌باشد خود را در جای ديگری مشغول می‌كند. بنابراين تا می‌توانيد سرعت مطالعه خود را افزايش دهيد البته نه آنقدر كه هيچ چيزی نفهميد بلكه تا آنجا كه يك درگيری ذهنی مطلوب ايجاد شود و مطالب را نیز به درستی متوجه شوید. در چنين سرعتی ذهن متمركز است و در زمان هم صرفه جويی می‌شود
- مطالعه اوليه : مطالعه اوليه همان گرفتن اطلاعات ابتدايی است كه سبب كنجكاو كردن ذهن، با گرفتن اطلاعات ساده و كم حجم و مقدماتی می‌باشد. در مطالعه اوليه شما متن را خط به خط نمی‌خوانيد بلكه نگاهی گذرا به متن می‌اندازيد و يك سری مفاهيم اوليه را از متن می‌گيريد كه مثلا متن حول و حوش چه موضوعی است.
- یاداشت برداری : هنگام مطالعه، هميشه قلم و كاغذی در دست داشته باشيد. در يك مطالعه فعال و پويا كمتر چيزی می‌تواند به اندازه قلمی كه در دست داريد، ذهن شما را درگير و متمركز كند. خودتان را ملزم كنيد كه با نوشتن، نسبت به متن مورد مطالعه اظهار نظر كنيد، و اگر متن مورد مطالعه يك كتاب درسی است، بهتر است از نكات مهم آن در يك برگه جداگانه يادداشت برداری نماييد
استفاده از بهترين زمان و مكان
بهترين زمان را براي مطالعه خود قرار دهيد .بلافاصله بعد از غذا مطالعه نكنيد. برای مطالعه بیشتر در مورد زمان مطالعه می‌توانید به مقاله بهترین زمان برای مطالعه مراجعه کنید. بهترين مكان نيز مكانی است كه ساده و منظم، داراي هوای مطبوع (نه خيلي گرم و نه خيلي سرد) و نور كافی و مناسب باشد، .پرورش ذهن
بسياری از افراد هنگامی كه نمی‌توانند تمركز حواس داشته باشند می‌گويند : « من ذاتا آدم حواس پرتی هستم» ، اين ذهنيت كاملا اشتباه است چرا كه تمركز به هيچ وجه ذاتی نيست و به طور مسلم استعداد بالقوه تمركز حواس، در هر فرد سالمی وجود دارد و مانند هر استعداد ديگر می‌توان آن را در خود پرورش داد، و بدست آوردن اين مهارت، مانند هر مهارت ديگری نياز به آموزش، تمرين و گذر زمان دارد. روش «فرمان ذهنی» يكي از روش های آموزش مهارت تمركز می‌باشد كه در ادامه به آن می‌پردازيم :
روش فرمان ذهنی
لطفا به اين مثال آنتونی رابينز توجه كنيد : پدری به فرزندش می‌گويد : برو آشپزخانه، نمكدان را بياور، بچه بی‌درنگ می‌گويد : نيست. يا نمی‌توانم پيدا كنم و . . . پدر می‌گويد : تو برو، پيدا میكنی. بچه پاسخ می‌دهد : می‌دانم كه پيدا نمی‌كنم ولی می‌روم. بچه به آشپزخانه میرود و تمام آشپزخانه را می‌گردد اما نمكدان را پيدا نمی‌كند. پدرش را صدا می‌زند و می‌گويد كه نمكدان اينجا نيست. پدر به آشپزخانه می‌آيد و خيلی زود می‌گويد: نمكدان كه اينجاست! جلوی چشمت بود، چطور آن را نديدی؟ بچه متعجب و متحير می‌ماند كه چرا با تمام جستجوی خود، نمكدان را كه جلوی چشمش بود، پيدا نكرده است.
واقعيت چيست؟ چرا بچه نمكدان را پيدا نمی‌كند؟ واقعيت اين است كه اين بچه قبل از آن كه به دنبال نمكدان برود بارها به خود گفت: نيست، نمی‌توانم پيدايش كنم. يعني به ذهنش فرمان داد : نمكدان را پيدا نكن! مغز بچه اين فرمان را دريافت كرد. حالا بچه به آشپزخانه میرود و به جستجو می‌پردازد اما با آن كه نمكدان در ميدان ديدش قرار دارد، آن را نمی‌بيند؛ يعني مغز، برنامه قبلی دارد كه آن را شناسايی و پيدا نكند و به همين خاطر، به اصطلاح آن را پس مي زند. مغز بچه مانند يك ماشين فقط فرمانی را كه بچه به او داده بود، اجرا می‌كند.
نقش فرمانهای ذهنی در تمام موفقيتهای زندگی و از جمله موفقيتهای تحصيلی بسيار مهم است. قبل از اين كه مطالعه يك كتاب را شروع كنيد و يا به كلاس برويد، برای خود هدف تعيين كنيد. به ذهن خود بگوييد كه چرا اين كار را انجام می‌دهم، آيا فقط براي اين كه مجبور هستم؟ آيا براي خنديدن؟ آيا براي سرگرمی؟ و يا اين كه قصد داريد چيزی را بفهميد و ياد بگيريد؟ اگر اين طور است دقيقاً براي خود مشخص كنيد كه می‌خواهيد چه چيز را ياد بگيريد و در جستجوی چه هستيد؟ سعی كنيد هدفتان جزيی، روشن و دقيق باشد.
همين برنامه ذهنی كه قبل از انجام كار به خود می‌دهيد، تمام فعاليتهای شما را در راستای آن كار، منظم می‌نمايد. اين موضوع به موفقيت شما بسيار كمك خواهد كرد. مثلاً به خود بگوييد : امروز می‌خواهم بفهمم که چطور یک دستور در کامپیوتر اجرا می‌شود؟ روش‌های ضرب در کامپیوتر چگونه است؟ امروز می‌خواهم بدانم چطور می‌توان از يك عدد اعشاری، جذرگرفت؟ و ... همچنين فرمانهای ذهنی منفی و مخرب به ذهن خود ندهيد. مثلاً : مطالعه را شروع می‌كنيم ببينيم به كجا می‌رسيم. امروز حال ندارم. يا بروم ببينم چه می‌شود. يا به كلاس بروم كه رفته باشم و . . . وقتي اين فرمانها را به ذهن خود می‌دهيد، در واقع به آن، اين برنامه را داده ايد كه : هيچ چيز ياد نگير. بنابراين اگر پيش از شروع مطالعه يا رفتن به كلاس و يا هر كار ديگری، يك فرمان مثبت، روشن و دقيق به ذهن خود داديد و هدفتان را از آن كار به وضوح روشن كرديد، حتما در خلال آن كار از تمركز كافی برخوردار خواهيد بودقصد و نیت بر اساس صفحه:
تا انگیزه و نیاز به چیزی نباشد تمرکز و توجه، دقیق نخواهد بود. هنگام شروع مطالعه نیت کنید که تا زمانیکه تا صفحه فلان نخوانم یا تا زمانیکه تا فلان مبحث تمام نشده به هیچ عنوان میز تحریرم را ترک نمی‌کنم. این موضوع به قدری اهمیت دارد که بنده این موضوع را بارها و بارها در همایش‌هایی که برای برنامه ریزی کنکور کامپیوتر برگزار کرده‌ام بیان کرده‌ام
پرداختن به عوامل مزاحم (مانند رادیو، تلویزیون، تلفن) در هنگام مطالعه را حذف کنید.
مدت زمان هر بار مطالعه
45 الی 1:15 دقیقه مطالعه مدت زمانی است که ذهن می‌تواند توجه‌اش را متمرکز نگاه دارد. یک استراحت کوتاه (10 الی 15 دقیقه) بعد از هر مطالعه شما را قادر می‌سازد با تجدید قوا کار خود را از سر بگیرید.
